Αρχιμ. Θεοφίλος Λεμοντζής: Η Έντεχνη μαντική

Μεγάλο εμπόδιο για τη συνέχιση της Ιεραποστολικής Περιοδείας του Παύλου στην Ελλάδα ήταν η συνάντηση με μία παιδίσκη.
«Εγένετο δε πορευομένων ημών εις την προσευχήν παιδίσκην τίνα έχουσαν πνεύμα πύθωνα υπαντήσαι ημίν, ήτις εργασίαν πολλήν παρείχε τοις κυρίοις αυτοίς μαντευομένη». (Πράξ. 16,16) αναφέρει ο Λουκάς. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Παύλος κατά την κήρυξη του ευαγγελίου συναντά ανθρώπους που κατέχονται ή εργάζονται για τον διάβολο. Επί παραδείγματι, συναντά το Σίμωνα Μάγο στη Σαμάρεια, (Πράξ. 8,18-22), το μάγο και ψευδοπροφήτη Βαριησού στην Έφεσο, (Πράξ.13,6-11), και τα παιδιά του αρχιερέα Σκευά στην Έφεσο και πάλι. (Πράξ. 19,14-16).


Η μαντευομένη παιδίσκη των Φιλίππων122 ήταν ίσως Ιουδαϊκής καταγωγής. Η «παιδίσκη» αυτή ήταν μία νεαρή δούλη η οποία υπήρξε το όργανο πορισμού χρημάτων στους Κυρίους της. Ασκούσε τη μαντική και ο Λουκάς το περιγράφει αναφέροντας ότι είχε «πνεύμα Πύθωνα». Σύμφωνα με τον καθηγητή Στογιάννο, η έκφραση «έχειν πνεύμα» σημαίνει την ένθεη κατάσταση, κατ'εξοχήν μαντική, του νεαρού κοριτσιού όπως την αποδεχόταν η κοινή γνώμη στους Φιλίππους. Με την απόχρωση που έχει σ' όλη την Καινή Διαθήκη υποδηλώνει συγχρόνως ότι πρόκειται για ακάθαρτο πνεύμα. (Μάρκ. 1, 30 και 7,25 και 9,17), (Λουκ. 4,36 και 13,11). Κριτική διαφοροποίηση από μέρους του συγγραφέα είναι η προσθήκη «πύθωνα», με την οποία ερμηνεύει ορθολογιστικά και φυσιοκρατικά το φαινόμενο ως προς την άτυχη δούλη, μεταβάλλοντας το «λειτούργημά» της σε ατύχημα και υπογραμμίζοντας την απάνθρωπη απόχρωσή της έτσι και αλλιώς ανεπίτρεπτης ηθικά εκμεταλλεύσεώς της από τους Κυρίους της.123

Ο καθηγητής κ. Στογιάννος124 προσπαθώντας να διερευνήσει το είδος της μαντικής που εξασκούσε η παιδίσκη αυτή, αναφέρεται στα είδη της μαντικής που υπήρχαν στην εποχή που αναφερόμαστε. Κατά την γνώμη του καθηγητή, λοιπόν, υπάρχει ή έντεχνη μαντική, και η ένθεη μαντική.

Η έντεχνη μαντική διακρίνεται στην

α) πυρομαντεία ή εμπυρομαντεία, η οποία συνδέεται με τις θυσίες των αρχαίων,

6) ιερομαντεία ή σπλαγγνομαντεία που προέρχεται από την Ανατολή και την περιοχή της Ετρουρίας,

γ) υδρομαντεία και η οποία συνδέεται με την ανάκληση νεκρών και ζωντανών,

δ) κληρομαντεία που είναι η μαντική με κλήρωση,

ε) μετεωροσκοπία η οποία ασχολείται με φυσικά φαινόμενα που προκαλούν κατάπληξη στον άνθρωπο όπως οι βροντές και οι εκλείψεις,

στ) υπάρχει επίσης η μαντική που ερμηνεύει ενστικτώδεις πράξεις των ζώων όπως φωνές, την πτήση των πουλιών.

η) μαντική η βασισμένη σε ενστικτώδεις ανθρώπινες πράξεις όπως μια ξαφνική ρήση, ένα απροσδόκητο άκουσμα,

θ) μαθηματική μαντική στην οποία ανήκουν η αστρολογία, η χειρομαντεία και η αριθμομαντεία.

Η ένθεη ή άτεχνη μαντική διακρίνεται από την έντεχνη όχι τόσο εξωτερικά, όσο εσωτερικά αφού μετέχει ο άνθρωπος σε μια απ' ευθείας κοινωνία με την θεότητα που αυτή και όχι ο μάντης προλέγει το μέλλον. Μορφές της είναι:

α) η ονειρομαντεία,

β) η νεκρομαντεία ή ψυχομαντεία, όπου η επίκληση των νεκρών είχε ως σκοπό την γνώση των μελλόντων,

γ) η χρησμολογία που ασκούνταν στα μαντεία όπως αυτό των Δελφών. Εκεί ο μάντης όπως η Πυθία στο προαναφερθέν μαντείο, καταλαμβανόταν από ιερή έκσταση και ενθουσιασμό και χρησμοδοτούσε,

δ) η μαγική μαντεία. Ένας συνδυασμός ένθεης μαντικής και μαγείας, είναι η μαντική τέχνη μέσω εγγαστρίμυθων, οι οποίοι ονομάζονταν και πυθομάντεις ή πύθωνες. Ο Πλούταρχος θεωρεί τη λαϊκή άποψη για την κατοχή αυτών των ανθρώπων από το θεϊκό πνεύμα, ως απαράδεκτη. Αναφέρει χαρακτηριστικά «Εύηθες γάρ εστί και παιδικόν κομιδή το οίεσθαι τον Θεόν ώσπερ τους εγγαστρίμυθους Ευρυκλέας πάλαι νυνί δε Πύθωνας εις τα σώματα των προφητών αποφδέγγεσθαι τοις εκείνων στόμασι και φωναί χρώμενον όργανοις».

Μ' αυτή την έννοια κατανοούν και οι αρχαίοι ερμηνευτές την φράση του Λουκά για την παιδίσκη «έχουσα πνεύμα Πύθωνος». (Πράξ. 16,16). Η παιδίσκη δηλαδή ήταν εγγαστρίμυθος. Ο καθηγητής Στογιάννος παρατηρεί όμως ότι ο εντοπισμός της ξένης φωνής στη γαστέρα δεν σημαίνει ορθολογική ερμηνεία ή απομύθευση, αλλά εντοπισμό του χώρου δράσεως ή κατοικίας του δαιμονικού πνεύματος που δρα μέσω του ανθρώπου. Γι' αυτό σωστά ο Λουκάς λέγει ότι η παιδίσκη κατεχόταν από το «πνεύμα του Πύθωνα», δηλαδή από το μαντικό πνεύμα, αυτό που έδωσε το όνομα στην Πυθία και τον Απόλλωνα.

Η κριτική που κάνει ο Λουκάς στο φαινόμενο δεν έχει μόνο θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά λαμβάνει κοινωνικές προεκτάσεις. Ο Λουκάς επικρίνει την εκμετάλλευση ενός ανήμπορου και απροστάτευτου παιδιού από κάποιους επιτηδείους, την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Ουσιαστικά ο Λουκάς αναφερόμενος στη θεραπεία αυτού του δυστυχισμένου παιδιού θέλει να φανερώσει ότι ήλθε η νέα εποχή, δηλ. η εποχή της σωτηρίας που εγκαινίασε ο Ιησούς Χριστός. Η θεραπεία αυτή είναι συνέχεια του έργου του Ιησού Χριστού ο οποίος νίκησε τις δαιμονικές εξουσίες. Ο Απόστολος Παύλος είναι ο Απόστολος του Ιησού Χριστού και συνεχιστής του έργου Του.125 Με τα έργα και τις πράξεις του Ιησού Χριστού και των Αποστόλων Του, φανερώνεται η έλευση της Βασιλείας του Θεού στον κόσμο.

122 Αγουρίδη Σ.,  Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης,   Θεσσαλονίκη 1980, σελ. 174.

123 Στογιάννου Β., «Πνεύμα Πύθωνα», (Πραξ. 16,16), «Η συνάντηση του αρχέγονου χριστιανισμού με την μαντική», στο: Δελτίο Βιβλικών Μελετών (1980), σελ. 100.

124 Στογιάννου Β., ο.π., σελ. 106-110, Καραδημητρίου Α., Οι χρησμοί του μαντείου των Δελφών, Αθήνα 1972, Μαυρουδή Χ., Τα μυστικά και η εφαρμογή της μαντικής εις την αρχαίαν Ελλάδα, Αθήνα 1976.

125 Καραβιδόπουλου I., Το κατά Μάρκον Ευαγγέλιον, Θεσσαλονίκη 1988 σελ. 85 Πλουτάρχου περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων 9.

Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή Δρ. Θ.

Αρχιερατικού Επιτρόπου Καμπανίας